สถานการณ์ที่เกิดขึ้นเรื่องราวที่เป็นจุดเริ่มต้นให้เกิดการพัฒนาเด็ก

• ขาดรัก ติดพนัน หนีเรียน

  จากการได้คลุกคลีอยู่กับเด็กๆมาตลอดสามสิบกว่าปี ครูสำอาง เหล็กประสุข ได้พบเห็นเด็กหลากหลายรูปแบบปัญหาของเด็กในแต่ละรุ่นเหมือนกันบ้างแตกต่างกันบ้างแต่ปัญหาที่พบเจอส่วนใหญ่จะเป็นปัญหาเด็กขาดความรักความอบอุ่นจากครอบครัวและคนรอบข้างซึ่งเป็นต้นตอสาเหตุหลักเช่นพ่อแม่ยากจนต้องไปทำงานที่อื่นหรือพ่อแม่หย่าร้างกันลูกถูกทอดทิ้งให้อยู่กับปู่ย่าตายายพ่อแม่ดื่มเหล้าเมามายทะเลาะวิวาทกันตลอดไปจนถึงพ่อแม่มั่วสุมเล่นการพนันปล่อยปละละเลยลูกซื้อเครื่องมือสื่อสารที่ราคาแพงๆให้ลูก

  และที่สำคัญอีกประการหนึ่งคือปัจจุบันพ่อแม่เลี้ยงลูกแบบเจ้านาย ไม่เคยให้ลูกทำงานทั้ง ๆที่ตัวเองก็ยากจนส่วนใหญ่ประกอบอาชีพการเกษตรทำไร่ทำนาเลี้ยงสัตว์แต่ไม่ยอมฝึกให้ลูกช่วยงานเหล่านี้แม้แต่งานบ้านพ่อแม่หลายคนก็ไม่เคยให้ลูกช่วยรับผิดชอบ

  จากปัญหาดังกล่าวส่งผลทำให้เด็กมีพฤติกรรมที่ไม่เหมาะสมเช่นเด็กกลุ่มที่ถูกทิ้งให้อยู่กับปู่ย่าตายายหลังเลิกเรียนหรือวันหยุดก็จะขี่จักรยานออกเที่ยวเตร่ยิงนกตกปลาเล่นกีฬาซึ่งกีฬาที่เล่นก็จะมีการพนันเข้ามาเกี่ยวข้องทุกรายการกลับเข้าบ้านค่ำมืดดึกดื่นคบเพื่อนต่างวัยถูกชักจูงให้สูบบุหรี่ดื่มเหล้าเบียร์ของมึนเมาดมกาวเสพยาบ้าเล่นเกมเล่นโทรศัพท์ดูหนังลามกและในที่สุดก็จะตื่นสายขี้เกียจไปโรงเรียนหนีเรียนส่วนเด็กกลุ่มที่พ่อแม่เล่นการพนันก็จะเล่นการพนันเป็นทุกชนิดตั้งแต่อยู่ชั้น ป.1ก็เริ่มเล่นแล้ว โบกไพ่ไฮโลโดมิโนมีงานศพเมื่อไร จะเจอเด็ก ๆนั่งล้อมวงคู่กับพวกผู้ใหญ่เล่นกันตลอดคืนนี่คือภาพที่ครูสำอางค์เห็นแล้วรู้สึกเจ็บปวดเมื่อเดินเข้าไปเตือนไม่ให้เล่นพ่อแม่ของเด็กก็ไม่พอใจ พาลจะเป็นศัตรูกับครูก็มี เด็กที่ตกอยู่ในสภาพนี้มีเป็นจำนวนมากและมักจะเรียนหนังสือไม่จบระดับมัธยมต้น

ด้วยจิตวิญญาณแห่งความเป็นครูที่มีอยู่ในตัว ครูสำอางค์ไม่อยากเห็นสภาพของเยาวชนของชาติต้องกลายเป็นตัวปัญหาสังคมไม่มีความรู้ไม่มีงานทำตกเป็นทาสน้ำเมา ตกเป็นทาสการพนัน ในแต่ละวันแต่ละคืนของชีวิตความเป็นครู เฝ้าแต่คิดถึงปัญหาของเด็กนักเรียน จะมีวิธีไหนบ้างที่จะช่วยพวกเขาได้

ในปี2549ครูสำอางค์ได้มีโอกาสไปเรียนรู้การสอนเด็กด้วยโครงงานคุณธรรม จากค่ายโครงงานคุณธรรมเยาวชนไทยทำดีถวายในหลวงได้เรียนรู้กระบวนการขั้นตอนต่างๆ ของโครงงานคุณธรรม จึงเป็นแรงบันดาลใจให้นำโครงงานคุณธรรมมาเป็นกระบวนการแก้ไขปัญหาให้เด็กๆ ตั้งแต่บัดนั้นเป็นต้นมา

กระบวนการสร้างการเรียนรู้และพัฒนาเด็ก

• ปลูกฝังคุณธรรม ช่วยเปลี่ยนแปลงเด็กได้

หลังจากที่ครูสำอางได้มีโอกาสเรียนรู้การจัดการเรียนการสอนด้วยกระบวนการโครงงานคุณธรรมแล้วได้กลับมาจุดประกายให้เด็ก ๆ และเริ่มงานทันที ที่โรงเรียนพิกุลทอง จ.นครราชสีมา ในปีแรกครูสำอางได้พาเด็ก ๆทำโครงงานจิตอาสาสำนึกรักแทนคุณแผ่นดินเกิดโดยระดมสมองกับเด็กนักเรียนแกนนำที่ผ่านการเข้าค่ายโครงงานคุณธรรมร่วมกันประชุมหาปัญหาที่เกิดขึ้นทั้งที่บ้านโรงเรียน ชุมชน วัดทั้งปัญหาเกี่ยวกับบุคคลสถานที่ ซึ่งเด็กสามารถเล่าปัญหาได้มากมาย เด็กๆ เลือกปัญหาที่ควรแก้ไขอย่างเร่งด่วนมาร่วมกันหาวิธีการแก้ไข

นี่คือโอกาสของครูที่จะได้สร้างคุณลักษณะสร้างคุณธรรมให้กับเด็ก ครูสำอางค์ไม่ลังเลหรือรีรออะไรเลยรีบชี้แนะเด็กและลงมือปฏิบัติร่วมกับเด็ก ๆลงพื้นที่ในชุมชน จัดกิจกรรมจิตอาสาให้เด็กได้เรียนรู้และฝึกการเสียสละ โดยเริ่มจากเสียสละเวลาแรงงานทรัพย์ส่วนตัวบ้าง วันหยุดเสาร์อาทิตย์ไม่เคยพักเด็ก ๆจะนัดหมายกันไปช่วยงานดูแลผู้ป่วยที่โรงพยาบาลช่วยงานในครัวช่วยงานตามห้องต่าง ๆที่พอจะช่วยได้คุณหมอและเจ้าหน้าที่ที่โรงพยาบาลก็คอยช่วยเหลือให้คำแนะนำวิธีดูแลผู้ป่วยเช็ดตัวอย่างไรป้องกันตัวเองอย่างไรไปจนถึงการตัดหญ้าบริเวณสนามหญ้าการทำความสะอาดครูก็จะคอยดูแลและลงมือปฏิบัติไปพร้อมๆกับเด็กไม่ปล่อยให้เด็กทำตามลำพัง

ครูสำอางสังเกตเห็นแววตาของเด็ก ๆฉายแววแห่งความสุขที่ได้ทำงานจิตอาสา ครูไม่ต้องบังคับแต่เด็ก ๆเขาจะวางแผนจัดเวรกันเองว่าสัปดาห์นี้ใครจะไปบ้าง ผลัดเปลี่ยนหมุนเวียนกันไปสัปดาห์ละสิบกว่าคนกลุ่มที่ไม่ได้ไปที่โรงพยาบาลก็จะไปที่วัดทำความสะอาดวัดปลูกต้นไม้รดน้ำต้นไม้กิจกรรมในชุมชนก็จะใช้วิธีทำบุญตักบาตรในวันสำคัญ แล้วนำข้าวสารอาหารแห้งแบ่งไปถวายวัดและแบ่งไปแจกชาวบ้านที่ยากจนส่วนตัวครูสำอางค์เองก็จะบริจาคข้าวสารที่บ้านไปให้เด็กๆแบ่งใส่ถุงไปแจกบางส่วนก็ได้มาจากการบริจาคจากคณะครูผู้ปกครองที่มีฐานะดีนอกจากนี้ ได้พาเด็กๆไปขอพันธุ์ไม้สักไม้ยางจากนักการเมืองได้มาเป็นจำนวนมากก็จะนำไปแจกจ่ายให้ชาวบ้านทุกครัวเรือนให้ปลูกในที่ว่างของตนครอบครัวละ2-3ต้นให้ดูแลรับผิดชอบรวมถึงการรณรงค์ร้องขอพ่อแม่ให้เลิกดื่มเหล้าเบียร์ของมึนเมา

ส่วนที่โรงเรียนก็จะมีโครงงานเล็กๆเกิดขึ้นทุกชั้นมีเขตรับผิดชอบรวมถึงโครงการปลูกต้นไม้ถวายพ่อหลวงจากโรงเรียนที่น้ำท่วมเป็นประจำและไม่มีใครปลูกต้นไม้อะไรในโรงเรียนเพราะอ้างว่าปลูกแล้วน้ำก็ท่วมตายหมด แต่ปัจจุบันต้นไม้ถวายพ่อหลวงคือต้นพิกุลต้นประดู่กิ่งอ่อนได้สร้างความร่มรื่นให้กับโรงเรียนเขียวชอุ่มเป็นร่มเงาให้เด็ก ๆได้นั่งเล่นในช่วงพักกลางวันครูสำอางจะมอบหมายให้เด็ก ๆทำหุ่นก้านเชิดมาเล่านิทานคุณธรรมหลังรับประทานอาหารกลางวันให้เด็ก ๆได้ฟังและฝึกพูด

เมื่อเวลาผ่านไป ครูสำอางค์ได้ย้ายไปอยู่โรงเรียนแห่งใหม่ คือโรงเรียนบ้านโนนอุดมนภดลอุปถัมภ์ แต่ยังคงปฏิบัติหน้าที่เช่นเคย นั่นคือการให้ความรู้และการปลูกฝังคุณธรรมให้กับเด็กเนื่องจากได้เห็นชัดเจนแล้วว่า การปลูกฝังคุณธรรมให้กับเด็กด้วยกระบวนการโครงงานคุณธรรมช่วยเปลี่ยนแปลงเด็กได้โรงเรียนแห่งใหม่นี้ ชุมชนก็มีปัญหาคล้ายๆกับที่เดิม โครงงานสำนึกรักแทนคุณแผ่นดินเกิดจึงได้เกิดขึ้นที่นี่อีกครั้ง ปัจจุบันเป็นปีที่สี่แล้ว

การสร้างแรงจูงใจให้เด็กเป็นเรื่องสำคัญ ครูสำอางค์จะบอกเด็กเสมอว่า “ทำความดีแล้วได้กุศล” น้อมนำให้เด็กอยากทำงานจิตอาสาอย่างเสียสละ โดยให้เด็กเลือกว่า จะทดแทนคุณโรงเรียน ทดแทนคุณชุมชน หรือทดแทนคุณวัด ได้ความคิดมาจากการที่โรงเรียนมีอดีตเจ้าอาวาสวัดเป็นผู้อุปการะ

ครูสำอางค์ได้เริ่มต้นใช้กระบวนการโครงงานคุณธรรมต่อเนื่องโดยได้นิมนต์พระวิทยากรโครงงานไปให้ความรู้กับคณะครูและเด็กๆแล้วเริ่มทำต่อเปลี่ยนโรงเรียนที่แห้งแล้งให้เต็มไปด้วยต้นไม้เขียวชอุ่มออกดอกสะพรั่งต้นเสลาต้นตะแบกต้นการเวกต้นมะฮ็อกกานีฝีมือเด็ก ๆร่วมกับคณะครูและชุมชนโรงเรียนสะอาดสวยงามร่มรื่น

สำหรับเด็กเล็ก ครูสำอางค์ใช้วิธีทำให้เด็กดูเป็นตัวอย่าง แล้วจึงถามความสมัครใจว่าใครอยากทำบ้าง เช่น ต้นไม้รก ครูสำอางค์จะถือกรรไกรไปเล็มต้นไม้ให้เด็กดู แล้วถามว่า ใครอยากทำบ้าง แล้วก็พาเด็กทำ

และแหล่งปลูกฝังคุณธรรมอันสำคัญให้กับเด็กที่นี่คือวัดโสนันทารามได้เกิดกลุ่มเด็กวัดนักพัฒนาและกลุ่มเยาวชนระฆังใบน้อยขึ้นโดยมีสมาชิกเป็นเด็กประถมตัวเล็กๆไปจนถึงมัธยมครูสำอางค์ได้พาเด็กไปเรียนรู้และฝึกการทำงานที่วัด โดยพระสงฆ์ที่วัดจะช่วยอบรมสั่งสอนและฝึกการทำงาน ทำให้เด็กได้เรียนรู้การทำความสะอาดห้องน้ำการใช้เครื่องตัดหญ้าการปลูกและขยายพันธุ์ไม้การรดน้ำต้นไม้ให้อาหารปลาอาหารแมวอาหารสุนัขการขัดทองเหลืองการทำปุ๋ยน้ำหมักจากฝักก้ามปูการทำปุ๋ยหมักชีวภาพจากใบไม้แห้งและหญ้าสดการฝึกปฏิบัติธรรมการซ่อมแซมกุฏิที่ชำรุดการเก็บหินมาซ่อมหลังคาโบสถ์การหว่านข้าวหว่านปุ๋ยข้าวเก็บเกี่ยวข้าวตากข้าวเก็บเข้ายุ้งฉางการทำบุญตักบาตรเพื่อฝึกการให้การจูงมือพ่อแม่เข้าวัดปฏิบัติธรรมในวันพระและตอนเย็นทุกวัน

ที่ชุมชนก็จะเริ่มจากการซ่อมถนนการซ่อมฝายน้ำล้น การรณรงค์ขอพ่อแม่เลิกเหล้าบุหรี่ของมึนเมารณรงค์ร้านค้างดขายเหล้าเบียร์บุหรี่วันพระการรณรงค์งานบวชปลอดเหล้างานบุญปลอดเหล้า การอบรมให้ความรู้เรื่องเกี่ยวกับโทษของสิ่งเสพติด และการดูแลและป้องกันตัวเองให้ห่างไกลจากสิ่งเสพติดการดูแลสุขภาพของพ่อแม่ ปู่ย่าตายายด้วยน้ำสมุนไพรฤทธิ์เย็น

ครูสำอางค์ได้อบรมให้ความรู้และฝึกให้เด็ก ๆได้เรียนรู้สมุนไพรฤทธิ์เย็นที่มีในชุมชนและวิธีการนำสมุนไพรฤทธิ์เย็นมาใช้ดูแลสุขภาพได้แก่การทำน้ำคลอโรฟิลล์การทำน้ำสกัดฤทธิ์เย็นการทำน้ำสมุนไพรแช่มือแช่เท้าเพื่อถอนพิษร้อนและสารเคมีการพอกการประคบด้วยสมุนไพรฤทธิ์เย็นแล้วให้เด็กๆได้ปฏิบัติจริงโดยทำน้ำคลอโรฟิลล์ไปแจกจ่ายให้กับผู้สูงอายุและคนที่สุขภาพไม่ดีได้ดื่มและได้พาเด็กๆปลูกสมุนไพรฤทธิ์เย็นทั้งที่โรงเรียนและที่บ้านของนักเรียนขณะนี้สมุนไพรในโรงเรียนเริ่มมีหลายชนิดและสามารถนำมาใช้ประโยชน์ได้แล้วการใช้สมุนไพรช่วยแก้ปัญหาเรื่องการเลิกสูบบุหรี่จากหญ้าดอกขาวหรือหญ้าหมอน้อยเช่นชาจากหญ้าดอกขาว ลูกอมหมอน้อย

นอกจากนี้ กิจกรรมที่ให้เด็กปฏิบัติทุกวันคือการทบทวนศีล 5การสวดมนต์สรรเสริญพุทธคุณการนั่งสมาธิและที่ขาดไม่ได้เลยคือ ตัวของครูสำอางค์เองจะปฏิบัติเป็นตัวอย่างให้เด็กๆได้ดูทุกวัน การเก็บขยะก็จะเก็บให้ดูและชักชวนเด็ก ๆช่วยกันการเข้าวัดปฏิบัติธรรมก็จะปฏิบัติเป็นประจำจนเป็นวิถีชีวิตการกินอยู่ดูฟังเป็นสิ่งจำเป็นที่ต้องเน้นปลูกฝังให้กับเด็กเป็นพื้นฐานชีวิต

ผลการเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นกับเด็ก

• มีความสุขทั้งครูแลเด็ก

เด็กที่ผ่านกระบวนการจัดการเรียนการสอนของครูสำอางค์มีความเปลี่ยนแปลงที่มองเห็นชัดเจน ในช่วงเวลาที่ลงมือปฏิบัติงานร่วมกัน มีความสุขทั้งครูและเด็กเห็นผลงานที่เกิดขึ้นจากฝีมือของเด็กไม่ว่าจะเป็นงานที่โรงพยาบาลที่วัดที่หมู่บ้านหรือที่โรงเรียน เด็กมีความรับผิดชอบมากขึ้น กระตือรือร้น เด็กรู้สึกว่าตัวเองมีคุณค่าที่ได้ทำประโยชน์ และอยากทำประโยชน์เพิ่ม พวกเขาสามารถร่วมกันคิดแก้ไขปัญหาที่เกิดขึ้นใกล้ตัวทั้งที่ครอบครัวโรงเรียนชุมชนมีเด็กหลายคนที่สามารถเปลี่ยนแปลงครอบครัว ทำให้พ่อแม่ของพวกเขาเลิกดื่มเหล้าเบียร์ของมึนเมาได้เด็กกลุ่มเสี่ยงหลายคนมาร่วมกันทำงานรณรงค์การเลิกดื่มเหล้าเบียร์ บุหรี่ของมึนเมา จนทำให้พวกเขาเองเลิกดื่มเลิกสูบได้

ตัวอย่างรายบุคคล เช่น น้องม่อน เข้าร่วมโครงการตอนอยู่ชั้น ป.5 จากเดิมเป็นเด็กเฉื่อย ไม่ทำการบ้าน พูดเสียงแข็ง เล่นการพนันเป็นทุกอย่าง ตกเย็นไม่มีอะไรทำ ก็เล่นการพนัน หลังจากเข้าร่วมโครงการอย่างต่อเนื่อง จะกระตือรือร้นมาช่วยงานที่วัดเป็นประจำ ปัจจุบันเรียนอยู่ชั้น ม.2 พัฒนาศักยภาพตัวเองจนได้รับการยอมรับให้ดำรงตำแหน่งประธานนักเรียน

ส่วนเด็กกลุ่มทำงานจิตอาสาที่โรงพยาบาลมีทักษะการดูแลผู้ป่วย และสามารถนำความรู้มาดูแลคนในครอบครัวตัวเองได้เด็ก ๆกลุ่มที่ทำกิจกรรมจิตอาสาดูแลวัด แม้จะจบชั้นมัธยมไปแล้วช่วงวันหยุดหรือปิดเทอมก็ยังคงมาช่วยทำงานวัดเหมือนเดิมหลวงพ่อมีงานอะไรให้ช่วยโทรบอกคนเดียวพวกเด็ก ๆก็จะชวนเพื่อน ๆมาช่วยหลวงพ่อทันทีสิ่งเหล่านี้แสดงให้เห็นถึงความเปลี่ยนแปลงที่ชัดเจนจากเด็กที่อยู่ในกลุ่มเสี่ยงและเด็กปกติที่ใช้ชีวิตอยู่ไปวัน ๆ เที่ยวเล่นเกมเล่นการพนันดื่มสูบของมึนเมา สามารถเปลี่ยนแปลงตัวเองได้ และหันมาทำตนเป็นประโยชน์ต่อสังคมมีความกตัญญูต่อบุพการีต่อครูบาอาจารย์ต่อบ้านเกิดเมืองนอนของตน

สิ่งที่ครูได้เรียนรู้จากการสร้างการเรียนรู้

• ไม่ว่าจะเกเรแค่ไหน ก็มีจิตสำนึกที่ดี

จากการที่ครูสำอางทุ่มเทให้กับเด็ก ๆลงมือทำทุกอย่างไปพร้อม ๆกับเด็กคิดหาวิธีการที่จะทำให้เด็กมีคุณธรรมเป็นคนดีของสังคมเสียสละทั้งเวลาทรัพย์สินส่วนตัวแรงกายพลังความคิดสิ่งที่เกิดขึ้นกับครูสำอางค์คือความภาคภูมิใจในชีวิตความเป็นครูนี่คือสิ่งที่ยิ่งใหญ่ที่สุดแล้ว

“ผลผลิตที่เราได้สร้างเขากลับมาหาเรากลับมากอดเรามีปัญหาอะไรเขาปรึกษาเราจะดื้อเกเรขนาดไหนเขามีจิตสำนึกที่ดี”

สิ่งที่ครูสำอางค์ได้เรียนรู้ชัดเจนที่สุดคือ โลกธรรม8ลาภยศสรรเสริญสุขเสื่อมลาภเสื่อมยศนินทาทุกข์การทำงานบางอย่างที่มากเกินไป อาจทำให้คนอื่นไม่พอใจ ทำให้เกิดการกระทบกระทั่งกัน แต่เดิมสิ่งนี้ทำให้ครูสำอางค์สะเทือนใจ แต่เมื่อเข้าใจในโลกธรรม 8 แล้ว ก็ทำใจได้ และทำหน้าที่ของตัวเองต่อไป