กิตติรัตน์ ปลื้มจิตร
20 กรกฎาคม 2557
วันนี้ผมได้มีโอกาสมาอัมพวา แม่กลอง มาร่วมเรียนรู้ไปกับน้องๆ active citizen เยาวชน 30 กลุ่ม ซึ่งเป็นตัวแทนจากชุมชน โรงเรียน ต่างๆ จาก 4 จังหวัด เพชรบุรี ราชบุรี กาญจนบุรี สมุทรสงคราม เพื่อเรียนรู้ "ภูมิสังคมถิ่นฐานบ้านเกิด" เรียนรู้ว่า "ตนเป็นส่วนหนึ่งของชุมชน" และร่วมคิดกันว่าเขาจะมีบทบาทอย่างไรในฐานะ "พลเมือง"
งาน "จูงมือเพื่อน จูงมือน้อง สร้างสำนึก ปลุกพลเมือง" จัดโดยศูนย์ประสานงานวิจัยเพื่อท้องถิ่น จ.สมุทรสงคราม นำโดยพี่เธนศ นายชิษนุวัฒน์ มณีศรีขำ นายและทีมงานน้องๆพลเมืองรุ่นใหม่ โดยได้รับความสนับสนุนจากผู้ใหญ่ใจดี active citizen หลากหลายภาคส่วนในจังหวัด ทั้งองค์การบริหารส่วนจังหวัด องค์การบริหารส่วนตำบล ผู้นำชุมชน นักวิจัยชุมชน นักพัฒนาเยาวชน นักพัฒนา สื่อในท้องถิ่น รวมทั้งครูบาอาจารย์ในโรงเรียน
ผมเองมีรากเหง้าปู่ ย่า ลุง ป้า พ่อ และพี่น้องเป็นคนเพชร แม้ว่าเคยอ่าน และได้ฟังเรื่องราวถิ่นฐานบ้านเกิดจากลุงที่เป็นนักเล่าเรื่อง นักถามผมมาตั้งแต่เด็ก... แต่เพิ่งได้มีโอกาสเรียนรู้อย่างมากมายก็วันนี้ "ลุงเจี๊ยว" สุรจิต ชิรเวทย์ อดีตสมาชิกวุฒิสภาสมุทรสงคราม ได้ "เล่าเรื่องภาคตะวันตก" ให้กับน้องๆ ไว้อย่างมหัศจรรย์พันลึก เพราะสามารถอธิบายเชื่อมโยง "ระบบนิเวศ" ต้นน้ำ กลางน้ำ ปลายน้ำ เชื่อมโยงกับ ลม ฟ้า ฝน และวิถีวัฒนธรรมการตั้งถิ่นฐานบ้านเรือนไว้ได้ทั้งหมด
ผมได้ฟังและเห็นภาพ "ถิ่นฐาน" ที่ตั้งของ 4 จังหวัดนี้ เริ่มตั้งแต่เทือกเขาถนนธงชัยตอนล่าง ต่อด้วยเทือกเขาตะนาวศรี ที่ซับน้ำ ซับฝนฝั่งตะวันตก พื้นที่ที่ยกสูงเทลงไปทางทิศตะวันออก เกิดเป็นแม่น้ำแม่กลองไหลผ่านจังหวัดราชบุรี สมุทรสงครามที่พัดพาดินตะกอน กร่อนหินปูนทราย ไหลออกสู่ปากแม่น้ำ สู่ทะเลปากอ่าว "กอไก่" รวมทั้งแม่น้ำเพชรบุรีจากป่า เขา เขื่อนแก่งกระจาน ไหลผ่านชุมชนเมืองเพชรสู่ปากอ่าว "กอ ไก่" ที่เกิดเป็นระบบนิเวศ ดิน น้ำ ป่าที่เป็นลักษณะเฉพาะ เป็นดินเลนปนทราย พ่นออกมาจากปากแม่น้ำ ทำให้พื้นที่เต็มไปด้วยดินเลนเกิดเป็นหาดเลน...พื้นที่ที่อุดมไปด้วยธาตุอาหาร เคย กุ้ง หอย ปู และแพลงตอนมากมาย-ที่เป็นวงจรอาหารที่ปลาทะเลมากมาย "รู้ความลับ" จึงว่ายวนมากินอาหาร ปลาทูเองก็รู้ความลับนี้ ปลาวาฬบลูด้าก็มากินฝูงปลา เมื่อฝูงปลามาเยอะ นกก็บินวนมากินปลา คนพื้นถิ่นนี้เองก็ได้จับปลามากมาย เมื่อเดือนเพ็ญ เพราะเห็นหลังสีเขียวของปลาทูสะท้อนแสงจันทร์อย่างชัดเจน...
ลุงเจี๊ยวพลเมืองรุ่นใหญ่ เล่าเรื่องได้สนุกมาก ทั้งลักษณะการตั้งถิ่นฐาน ระบบน้ำขึ้น-ลง ภูมิปัญญาการปลูกบ้านริมแม่น้ำ การยกพื้นใต้ถุนสูง การทำสวนยกร่อง อย่างเข้าใจธรรมชาติของคนแม่กลองเพื่อรอช่วงน้ำขึ้นในแต่ละวัน ให้ดินตะกอนทำหน้าที่ทับถมทิ้งธาตุอาหารตัวเองได้บนคันดินเมื่อน้ำลง ภูมิปัญญาการทำเรือแบบต่างๆ ที่ใต้ท้องแหลมลงเพื่อโต้คบื่นได้ดีกว่า ยาวไป.....จนกระทั่งพูดถึงเรื่อง "การจัดการของภาครัฐ" ที่ส่งผลกระทบต่อ คนเมืองแม่กลอง ทั้งแม่น้ำสายใหม่ ที่จะทำ flood way ผันน้ำกว่า1,500 ลูกบาศก์เมตรมาลงเขื่อนแม่กลองที่ต้นน้ำ เมืองกาญ เพิ่มปริมาณน้ำในแม่น้ำแม่กลองอีกหลายเท่าตัว ซึ่งเมื่อพิจารณากับหลักการน้ำขึ้นน้ำลงน้ำเค็ม น้ำกร่อย และระบบนิเวศน้ำกร่อย จะส่งผลต่อห่วงโซ่อาหาร ป่าชายเลนซึ่งเป็นเรื่องที่พวกเรา เหล่าลูกหลานล้วนเกี่ยวข้อง...ตอนท้ายยังได้โยงใยเรื่องราวสถานการณ์ปัญหาจากแม่กลองไปสู่หาดสมิหลา จ.สงขลา กับการเอาโครงสร้างแข็งมาจัดการพื้นที่ชายหาดทำให้เกิดการกัดเซาะอย่างมากมาย รวมทั้งได้ถอดบทเรียนจากญี่ปุ่นที่ทำเขื่อน กันสึนามิ ที่ทำให้หาดทรายเว้าแหว่ง เป็นบทเรียนที่ทำให้พวกเราได้เรียนรู้
"จากการเรียนรู้ถิ่นฐานบ้านตน สู่การรู้จักบทบาทพลเมืองที่รักถิ่นฐานบ้านเกิด"
น้องๆ เยาวชนกลุ่มต่างๆ ได้ทบทวนความเข้าใจของตนเองที่มีต่อคำว่า "พลเมือง" โดยแบ่งเป็น 3 กลุ่ม คิดทบทวน เริ่มที่จะตั้งคำถามว่าพลเมืองคืออะไร อะไรที่เราสามารถทำได้ในฐานะเยาวชน โดยทีมพี่เลี้ยง ได้วางโจทย์ปลุกความคิด ให้น้องๆ ได้ชิมลองทำสื่อ ทั้งแบ่งกลุ่มกัน "วาดภาพสื่อความหมาย" ความคิด ความเข้าใจในบทบาทพลเมือง ออกไป "จับภาพเด็ด" ถ่ายภาพเล่าเรื่อง ที่พวกเขาพบเห็น เพื่อสื่อความหมายพลเมือง ในมุมเล็กๆ ที่เขาเห็นในตลาดน้ำอัมพวา รวมทั้ง "เขียนความคิด" สะท้อนจินตนาการ และอุดมการณ์ว่าด้วย หัวใจของพลเมือง...
เย็นย่ำแล้ว... ก่อนเยาวชนกลับพวกเราได้มอบของที่ระลึก หนังสือดีดี ที่สร้างแรงบันดาลใจให้พวกเขาได้เข้าใจในบทบาทของเยาวชนที่สามารถลุกขึ้นมาใช้ "ศักยภาพตน" รวมกลุ่มกับเพื่อนทำงานเป็นทีม "ทำโครงการ" เพื่อคลี่คลายปัญหาในชุมชน พร้อมกันนั้น พวกเราในฐานะทีมหนุน ก็ได้สื่อความให้น้องๆ ที่สนใจสามารถพัฒนาโครงการที่ริเริ่ม สร้างสรรค์ในการ "เรียนรู้" ชุมชน ถิ่นฐานบ้านเกิดตัวเอง และค้นหาโจทย์ปัญหาที่ตนสนใจ และเหมาะสมในการ "พัฒนา" หรือเป็นส่วนหนึ่งในการ "คลี่คลายปัญหา" ชุมชน สังคม สิ่งแวดล้อมได้ พร้อมกันนี้งานวันนี้ยังได้ประชาสัมพันธ์ให้คนเมืองแม่กลองได้รับรู้ว่ายังมี "คนกลุ่มหนึ่ง" ที่พร้อมสนับสนุนเยาวชน ให้ "ปลุกหัวใจ" ความเป็นพลเมืองขึ้นมาเพื่อรับใช้สังคม บ้านเกิด ใน 4 จังหวัดภาคตะวันตก
ขอบคุณสำหรับเหตุปัจจัยในทุกสิ่งที่ทำให้ผมได้เรียนรู้อย่างมากมายในวันนี้...